Cần sa tổng hợp là gì? Các nghiên cứu về Cần sa tổng hợp

Cần sa tổng hợp là gì?

Cần sa tổng hợp (synthetic cannabinoids) là các hợp chất hóa học được tạo ra trong phòng thí nghiệm nhằm bắt chước tác dụng của delta-9-tetrahydrocannabinol (THC) – hoạt chất chính có trong cây cần sa tự nhiên. Tuy nhiên, các chất này thường có cấu trúc hóa học khác hoàn toàn so với THC, với khả năng gắn kết mạnh hơn nhiều lần tại thụ thể cannabinoid CB1 trong não bộ, dẫn đến các phản ứng sinh lý và tâm thần mạnh hơn, khó kiểm soát hơn. Cần sa tổng hợp được coi là một trong những loại chất kích thích mới nguy hiểm nhất hiện nay vì dễ tiếp cận, khó kiểm soát về mặt pháp lý, và có nguy cơ gây tử vong cao.

Trên thị trường, các sản phẩm chứa cần sa tổng hợp thường được bán dưới dạng thảo mộc sấy khô tẩm hóa chất, dùng để hút như thuốc lá, hoặc dưới dạng lỏng để sử dụng trong thuốc lá điện tử. Chúng thường được đóng gói với bao bì hấp dẫn, dán nhãn “herbal incense”, “not for human consumption”, hoặc “legal high” để né tránh sự kiểm soát pháp lý. Các tên gọi phổ biến bao gồm: K2, Spice, Black Mamba, Joker, Kush, Scooby Snax, Blaze, và nhiều tên thương mại khác.

Cơ chế tác động lên hệ thần kinh

Giống như THC tự nhiên, cần sa tổng hợp hoạt động chủ yếu bằng cách kích thích các thụ thể cannabinoid CB1 và CB2 nằm trong hệ thần kinh trung ương và ngoại vi. Tuy nhiên, trong khi THC là chất chủ vận từng phần (partial agonist) trên thụ thể CB1, nhiều loại cần sa tổng hợp là chất chủ vận toàn phần (full agonist), nghĩa là chúng kích hoạt thụ thể mạnh hơn và kéo dài hơn, dẫn đến phản ứng sinh lý quá mức.

Đặc biệt, một số hợp chất còn có ái lực với các thụ thể ngoài hệ cannabinoid như thụ thể serotonin, dopamin hoặc thụ thể opiate, khiến cho tác dụng của chúng phức tạp, khó dự đoán và dễ gây độc thần kinh. Chính điều này khiến cần sa tổng hợp có thể gây ra các biểu hiện nguy hiểm hơn nhiều so với cần sa tự nhiên, kể cả ở liều thấp.

Các nhóm hợp chất và biến thể

Cần sa tổng hợp không phải là một chất duy nhất mà là một nhóm lớn các hợp chất với công thức và cấu trúc phân tử đa dạng. Các nhóm hóa chất phổ biến bao gồm:

• JWH-series (John W. Huffman): JWH-018, JWH-073, JWH-122
• AM-series: AM-2201, AM-694
• UR-series: UR-144, UR-190
• XLR-series: XLR-11
• AB/ADB/MDMB series: AB-FUBINACA, ADB-PINACA, ADB-FUBINACA, MDMB-CHMICA, MDMB-FUBINACA

Mỗi biến thể này có thể tạo ra các tác dụng khác nhau, từ thư giãn nhẹ đến ảo giác mạnh, loạn thần, hoặc ngưng tim. Vì các nhà sản xuất thay đổi cấu trúc phân tử thường xuyên để tránh sự truy vết pháp lý, việc kiểm soát các hợp chất này là một thách thức lớn đối với cơ quan y tế và pháp luật.

Xem thông tin cập nhật từ EMCDDA – European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction.

Hình thức sử dụng và đối tượng phổ biến

Cần sa tổng hợp được sử dụng phổ biến thông qua:

• Hút dưới dạng thảo mộc đã tẩm hóa chất
• Sử dụng dưới dạng lỏng qua thuốc lá điện tử (vape)
• Trộn vào thực phẩm hoặc đồ uống (ít gặp hơn)

Đối tượng sử dụng thường là thanh thiếu niên, người đang trong quá trình cai nghiện, người cần tránh xét nghiệm ma túy truyền thống (vì nhiều xét nghiệm không phát hiện được cần sa tổng hợp), hoặc người dùng tìm kiếm cảm giác mạnh với giá rẻ. Tại một số quốc gia, sự phổ biến của loại chất này đã gây ra nhiều ca tử vong và nhập viện khẩn cấp.

Triệu chứng và biểu hiện ngộ độc

Triệu chứng sau khi sử dụng cần sa tổng hợp có thể xuất hiện nhanh chóng chỉ sau vài phút và kéo dài trong nhiều giờ:

• Rối loạn tâm thần: lo âu, hoang tưởng, ảo giác, mất kiểm soát hành vi
• Thần kinh: run rẩy, co giật, lơ mơ, mất ý thức
• Tuần hoàn: nhịp tim nhanh, tăng huyết áp, đánh trống ngực, đau ngực
• Tiêu hóa: buồn nôn, nôn dữ dội
• Hô hấp: suy hô hấp, ngừng thở trong trường hợp nặng

Đặc biệt, không có liều an toàn rõ ràng đối với cần sa tổng hợp – một liều có thể tạo khoái cảm nhẹ, trong khi một liều tương tự khác có thể gây loạn thần, co giật hoặc tử vong.

Chẩn đoán và điều trị

Do tính đa dạng và phức tạp của các hợp chất, xét nghiệm nước tiểu hoặc máu thông thường không phát hiện được hầu hết các loại cần sa tổng hợp. Việc chẩn đoán chủ yếu dựa trên khai thác tiền sử sử dụng và triệu chứng lâm sàng. Một số phòng thí nghiệm sử dụng kỹ thuật sắc ký khí – khối phổ (GC-MS) hoặc sắc ký lỏng – khối phổ (LC-MS) để xác định chính xác chất.

Điều trị hiện tại chủ yếu là điều trị hỗ trợ và triệu chứng:

• Trấn an tâm lý và theo dõi sát tại cơ sở y tế
• Sử dụng benzodiazepine để kiểm soát kích động, co giật
• Bù dịch, hỗ trợ hô hấp nếu có suy hô hấp hoặc tuần hoàn
• Chuyển tuyến hồi sức nếu có dấu hiệu suy đa cơ quan

Các khuyến cáo điều trị được cập nhật tại CDC – Synthetic Cannabinoids.

Tác động lâu dài và hậu quả sức khỏe

Việc sử dụng cần sa tổng hợp trong thời gian dài có thể dẫn đến nhiều rối loạn nghiêm trọng:

• Thần kinh: suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung, thay đổi cảm xúc
• Tâm thần: trầm cảm, loạn thần, ý định tự sát, rối loạn cảm xúc lưỡng cực
• Hành vi: dễ cáu gắt, bạo lực, không kiểm soát hành vi
• Nội tạng: tổn thương gan, thận, tim do độc tính tích lũy

Hội chứng cai nghiện có thể xảy ra ở người sử dụng lâu dài bao gồm run tay, mất ngủ, lo lắng, đau đầu, đổ mồ hôi, tăng huyết áp và kích thích vận động. Vì chưa có phác đồ điều trị nghiện cần sa tổng hợp chuẩn hóa, việc điều trị chủ yếu tập trung vào hỗ trợ tâm lý, hành vi và điều trị các triệu chứng kèm theo.

Pháp lý và kiểm soát

Tại nhiều quốc gia, các loại cần sa tổng hợp được đưa vào danh mục chất cấm. Tuy nhiên, do sự thay đổi liên tục về cấu trúc hóa học để tránh luật, chính phủ gặp khó khăn trong việc kiểm soát kịp thời.

Ở Việt Nam, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư 15/2021/TT-BYT bổ sung hàng chục chất thuộc nhóm cannabinoid tổng hợp vào danh mục chất ma túy nhóm I – tức là những chất tuyệt đối cấm sử dụng dưới mọi hình thức.

Khuyến cáo từ chuyên gia

Các chuyên gia y tế và tổ chức phòng chống ma túy đưa ra các khuyến nghị sau:

• Không sử dụng bất kỳ sản phẩm “thảo mộc” hoặc “hương liệu” không rõ nguồn gốc, dù được dán nhãn là “tự nhiên” hoặc “hợp pháp”.
• Cha mẹ, nhà trường, và cộng đồng cần nâng cao nhận thức cho thanh thiếu niên về mối nguy hiểm của chất kích thích mới.
• Các cơ sở y tế cần trang bị đầy đủ phương tiện xét nghiệm hiện đại để phát hiện sớm các hợp chất mới.
• Hệ thống pháp luật cần cập nhật liên tục danh sách chất bị kiểm soát, phối hợp quốc tế để ngăn chặn buôn bán và sản xuất trái phép.

Tài liệu và nguồn tham khảo

• CDC – Synthetic Cannabinoids
• EMCDDA – Synthetic Cannabinoids Overview
• DEA – Drug Enforcement Administration Fact Sheet
• Thông tư 15/2021/TT-BYT – Bộ Y tế Việt Nam
• NCBI – Synthetic Cannabinoid Abuse